Manipulación xénica

Dispoñer dun coñecemento fainos máis responsables. Se debemos confiar na cordura dos científicos e das entidades que os financian, non podemos refugar novidades da manipulación xenética sen ter claro en que consisten, só porque o seu nome asústanos.
Por moito que a primeira acepción de manipular signifique que facemos algo coas mans, téndese a sospeitar de intencións escuras, ilegais ou pouco éticas. Termos como transxénico, mutante ou clon foron tamén apropiados por titulares sensacionalistas e ata por películas de terror, o que non favorece que se comprenda do todo en que consisten. É obvio que, como calquera tecnoloxía, a manipulación xenética non carece de perigos. Pero o certo é que as modificacións xenéticas practicadas nun bo número de especies –humanos incluídos– están case sempre pensadas para mellorar a nosa calidade de vida minimizando riscos: combátense enfermidades, conséguense alimentos ou produtos necesarios ou se mellora o coñecemento científico. "As modificacións xenéticas practicadas nun bo número de especies –humanos incluídos– están case sempre pensadas para mellorar a nosa calidade de vida"

No ano 1972, lográbanse as primeiras moléculas do chamado ADN recombinante: fragmentos que se cortaron, ligado a outros diferentes e introducido nunha bacteria que adquiriu unha propiedade xenética da que carecía. De inmediato asumiuse que un día faríase posible corrixir enfermidades engadindo ao xenoma dun paciente a versión funcional dun determinado xene. Non era unha ficción: as dúas décadas seguintes asistiron a unha verdadeira explosión da enxeñería xenética coa transformación un bo número de especies. Nos anos 90 ía lograr a primeira terapia génica con éxito. En que difire a terapia génica da enxeñería xenética? En dous aspectos. O primeiro é que a terapia trata de curar unha patoloxía nunha persoa e non de crear un organismo para un fin concreto. E, segundo, as modificacións afectan só a un grupo concreto de células somáticas do organismo; o resto, incluída a liña germinal, segue inalterado. Non se redeseña unha persoa nin se inflúe sobre a súa descendencia. Extraéronse células da súa medula ósea, modificáronse co xene funcional e devolvéronse á súa dona, de modo que se substituíron as defectuosas. Desde entón ata hoxe vive como calquera persoa na súa casa e ao aire libre A primeira terapia génica –un fito na historia da ciencia– levou a cabo nunha nena cuxo sistema inmunitario non funcionaba pola falta dun único xene. Vivía encerrada nunha burbulla de esterilidade porque calquera microorganismo, inocuo para nós, infectaríaa con consecuencias fatais. En poucas palabras, extraéronse células da súa medula ósea, modificáronse co xene funcional e devolvéronse á súa dona, de modo que se substituísen as defectuosas. Desde entón ata hoxe vive como calquera persoa na súa casa e ao aire libre. Seguiron varios pacientes máis e os protocolos ampliáronse a outras patoloxías. Por suposto, houbo algúns resultados adversos, fracasos, reconsideracións e éxitos. Hoxe estamos aínda lonxe de que a terapia génica sexa unha opción de rutina, pero aumentan as súas posibilidades, en especial fronte a enfermidades para as que ata agora pouco podíase facer: cancro, fibrosis quística, patoloxías neurodexenerativas, etc.

Pero hai posibles caras escuras da manipulación xenética. Non é #cuestión da metodoloxía en si, senón dunhas intencións menos limpas de quen a empregue. Despois de todo, a fabricación de útiles de aceiro é algo estupendo, pero tamén se poden construír artefactos co único propósito de facer dano. E, tanto para o aceiro como para o ADN, é asunto de todos evitar as malas intencións. Dous casos. O primeiro é máis benigno aínda que pouco ético, ilegal e perigoso: consistiría en mellorar unha característica en si normal, non en curar un defecto. Refírome á dopaxe. Poñamos, por caso, o uso de eritropoyetina por deportistas, que é un tema recorrente nos esforzos antidopaxe. Pero a manipulación dun xene de modo que sexa o propio corpo que segregue maiores cantidades desta substancia é máis difícil de detectar, xa que hai unhas persoas con niveis máis altos que outras. E, desde logo, afecta á esperanza de vida do deportista; nefastas consecuencias a medio prazo obviadas ante os desexos de medallas.

Hoxe estamos aínda lonxe de que a terapia génica sexa unha opción de rutina, pero aumentan as súas posibilidades, en especial fronte a enfermidades para as que ata agora pouco podíase facer O outro, aínda no horizonte, é froito en parte das novas posibilidades de edición xenética de alta precisión pero, sobre todo, débese aos avances no control da diferenciación celular, cunha facilidade impensable hai non moitos anos. A cuestión é que as células cultivadas e tratadas no laboratorio poden converterse en células germinales e, posteriormente dar lugar a, segundo o caso, óvulos ou espermatozoides. Xa se logrou en ratos e todo leva a pensar que facelo sobre material humano é tan só #cuestión de reaxustes técnicos. Será posible alterar unha característica xenética e converter a célula nun individuo completo. Estamos ante unha terapia génica germinal (ou unha verdadeira enxeñería xenética), no seu momento unanimemente apartada por perigosa, falta de ética e –sexamos sinceros– porque se antollaba difícil e con pouca razón. Dispoñer dun coñecemento fainos máis responsables. Se debemos confiar na cordura dos científicos e das entidades que os financian, non podemos refugar novidades sen ter claro en que consisten, só porque o seu nome asústanos.

Luis Vega Mascareñas.